Czata 49. Relacje i wspomnienia żołnierzy batalionu AK

Przez 63 dni Powstania Warszawskiego batalion „Czata 49” przeszedł bardzo długi i krwawyszlak bojowy z Woli przez Stare Miasto, Śródmieście, Czerniaków, Mokotów skończywszy znóww Śródmieściu. Żołnierze „Czaty 49” wzięli udział w dramatycznych i krwawych walkach o takie obiekty jak choćby: cmentarze na Woli, magazyny na ul. Stawki, Dworzec Gdański, szpital św. Jana Bożego. Walczyli również podczas trudnych i przypłaconych wieloma ofiarami akcjach, takich jak: próba połączenia sił AK z Żoliborza i Kampinosu ze Starym Miastem, desant na pl. Bankowy, obrona przyczółka Czerniakowskiego i wiele innych. Z początkowego składu batalionu, który liczył 120 osób, „Czata 49” rozrosła się w okresie walk na Starym Mieście, do ponad 300 żołnierzy. W ostatnich dniach Powstania pozostała już tylko nieliczna około 80 osobowa grupa żołnierzy. Batalion dzięki licznej i dobrze wyszkolonej kadrze oficerskiej był w stanie uformować w okresie walk na Starym Mieście, aż cztery pełne kompanie, jak na warunki konspiracji. W jego skład weszli żołnierze z batalionu „Miotła”, „Pięść”, Dywizjonu Motorowego, Plutonu 1140 z czerniakowskich oddziałów AK, III Obwodu AK Wola oraz liczni ochotnicy. Po uwolnieniu z więzienia przy ul. Gęsiej żydowskich więźniów, około 30 osobowa ich grupa pracowała w rusznikarni „Czaty 49”. W czasie walk przez szeregi „Czaty 49” przeszło się około 400 osób, śmierć poniosło około 20031. Tak wysokie straty świadczą o trudności działań wojskowych, w których „Czata 49” brała udział, lecz również o nieustającym uporze jej żołnierzy. Od samego początku Powstania Zgrupowanie „Radosław”, w tym batalion „Czata 49”, pełniło rolę jednostki często używanej przez dowództwo do wspierania zagrożonych odcinków oraz wykonywanie szczególnie trudnych zadań bojowych.

„Czata 49” była jednostką kadrową i elitarną, posiadała bardzo dobrze zorganizowane służbylogistyczne, w postaci kompanii gospodarczej, kolumny samochodowej, rusznikarni, łącznościoraz sanitariatu. Walczyło w jej szeregach, co warto podkreślić wielu, żołnierzy przeszkolonych w strukturach konspiracyjnych Polskiego Państwa Podziemnego np.: Kedyw KG AK, Centrala Zaopatrzenia Terenu, Wachlarz, 27 Wołyńska DP AK, 30 Poleska DP AK itd., wspierało ich również sześciu cichociemnych32. Żołnierze „Czaty 49” pochodzili bardzo różnych środowisk, by wspomnieć choćby o służących w niej trzech hrabiach33. Byli też tacy jak np.: syn generała WP pchor. Jerzy Mond „Alina”, brata późniejszego przewodniczącego PAX pchor. Zdzisław Piasecki „Stawiński”, pisarz-eseista kpr. Włodzimierz Pietrzak „Balk” oraz syn pisarza ppor. Paweł Kaden-Bandrowski „Tadeusz”.

Uznaniem bohaterstwa żołnierzy ze strony dowództwa były liczne awanse oraz odznaczenia Virtuti Militari oraz Krzyżem Walecznych34. Warto podkreślić, iż „Czata 49” razem z całym Zgrupowaniem „Radosław”, od pierwszych dni Powstania Warszawskiego brała udział w ciężkich i zaciętych walkach. Kolejne etapy szlaku bojowego batalion znaczył mogiłami swych poległych żołnierzy. Batalion opuszczał bronione przez siebie dzielnice dopiero, gdy nie było już szansy ich obrony i na rozkaz dowództwa. „Czata 49” należała do oddziałów wzbudzających u innych jednostek AK respekt, które odziane w charakterystyczne „panterki” przeżyły piekło Starego Miasta. Żołnierze podczas swej walki, mimo iż częściowo doświadczeni w wojskowym rzemiośle, zetknęli się z okrucieństwami i trudami walki na nieznaną dotychczas skalę. W pierwszych dniach Powstania byli świadkami rzezi mieszkańców Woli, brali udział w morderczej obronie Starego Miasta, przeżyli liczne przeprawy kanałami i wiele innych okropieństw wojny spotęgowanych na relatywnie małej powierzchni miasta. Poza okrucieństwami działań wojennych wielu trudności przysparzało młodym żołnierzom codzienne funkcjonowanie w obliczu groźby nagłej śmierci. Okres walk na Woli i Starym Mieście przyniósł ogromne straty pośród żołnierzy batalionu, lecz pozwolił tym, którzy przeżyli, doskonale opanować sztukę przetrwania. Żyjąc z ciągłą świadomością śmierci, przeszli krwawy szlak bojowy dokonując czynów, które inni zwykli nazywać bohaterskimi. W obliczu braków broni, żywności, medykamentów i wyposażenia dopracowali oni do perfekcji metody walki miejskiej. W tych warunkach oddziały batalionu, jak i całego Zgrupowania „Radosław”, stworzyły sprawny system obrony, w którym niezależnie od przydziału, żołnierze mogli liczyć na wsparcie kolegów. Było to szczególnie widoczne na Czerniakowie, gdzie dużo liczniejsze i lepiej wyposażone jednostki 1 Armii WP zostały zdziesiątkowane przez wojska niemieckie. Ogromny podziw wzbudza postawa żołnierzy „Czaty 49”, którzy w obliczu śmierci swych towarzyszy broni i tragedii ich samych potrafili walczyć do samego końca Powstania Warszawskiego. Udało im się również przetrwać późniejszą tułaczkę po obozach jenieckich i zakończenie II Wojny Światowej. W PRL zostali pozbawieni chwały należnej obrońcom Ojczyzny i zrównani z konfidentami i pospolitymi przestępcami. Toczyli oni dalszą walkę o godność człowieka w wolnej już ojczyźnie, która ich szykanowała, a często karała śmiercią.